Het was Rwandees duister in de kamer. Kwam dat door de dikke gordijnen of was buiten intussen de ??avond gevallen? Als op een jongenskamer hingen aan de muren foto???s, heiligenprentjes, oude prentkaarten, een grote paternoster. Er hingen donkere schilderijen, ????n met een kleine olifantentand erop bevestigd, en een litho van een traditionele Tutsi met het masunzu-kapsel, de typische pijp en de blik die men misprijzend noemt. Onder de erker bij een lamp zat een oude pater in een aangepaste stoel. Hij was 96 en omzeggens doof. In 1940 was hij naar Rwanda getrokken als 26-jarige. Hij werd er Rutubuka genoemd, de forse. Met een vrolijk overslaande stem zei hij dat hij nog altijd fietste in het park. Hij viel vaak maar brak nooit wat, grapte hij. Veel meer konden we elkaar niet zeggen. Zijn indrukwekkende kennis van het Kinyarwanda was mij door enkele andere paters geroemd. Naast hem lagen medicijnen, wat fruit, een krant. Zijn leven opschrijven? Hij was geen schrijver, ???anderen zijn schrijvers???. Hij toonde me een uitnodiging voor een feest in Rwanda.
       ???En gaat u???? vroeg ik.
       Hij had het hier goed, antwoordde hij. Verzorging, eten. Vlak naast hem hing de oude kaart van Rwanda, met daaromheen foto???s van Mariabeelden. Over de genocide van 1994 zei hij: ???De Rwandezen zeggen: nog voor het vergif heeft de lange kwade tong al gedood.???

Op vijf maanden tijd bezocht ik bijna twintig Witte Paters, of juister: Missionarissen van Afrika. Ik ontmoette hen in rusthuizen en pastorijen, verspreid over heel Belgi??. De naam ???Witte Paters??? kwam van de witte Arabische klederdracht die hun missionarissen droegen, maar alle paters die ik ontmoette, droegen gewone oudemensenkleren en een klein kruisje. E??n slechts droeg clergy, de roomse kol. Soms hadden ze oude brillen op met vreemdsoortige glazen. Een pater zei direct aan de telefoon: ???Ik zwijg liever, want wat je ook schrijft, het blijft zo herkenbaar. Rwandezen zeggen: wie zwijgt, betaalt weinig losgeld.???
       In onze gesprekken verscheen een voorbije tijd, levend en tragisch, uitgepuurd, met een filmische vertelkracht. Ik zat er onbegrijpelijk dicht op, beeldde ik me in, als ik dicht bij die stokoude mannen was in hun witte rusthuiskamers. Ze legden me uit dat de Rwandees slechts antwoordt als hij weet waarom een vraag wordt gesteld. Ze zegden me dat hij zichzelf altijd verdedigt, dat hij graag traag en diep denkt, daarbij soms niet tot een conclusie komt en dan verzinkt in zichzelf. Ik luisterde.
       Ik luisterde. Na beklemmende stiltes in ons gesprek hoorde ik hen zeggen wat ik wilde weten. Ze verschoven hun stoel, maakten ????n gebaar te veel, keken weg. Ze deden het nodige om de tragedie, bijvoorbeeld duizend mensen die vermoord moesten worden, comme punition, en vooral hun persoonlijke aandeel in het verhaal te verkleinen. Dit waren hun soldatenhistories, altijd ordelijk opgebouwd, ingeoefend. Soms namen ze snel een stelling in om te zien tot welk kamp ik behoorde. Ik noteerde zonder op te kijken, vroeg me intussen nerveus af waarom ik daar zat. Soms overviel me de horror, maar vooral nadien.


Lees meer in De wederkerigheid van woorden.