Terwijl ik voor het zoveelste rode licht sta, zie ik een bus van De Lijn passeren. ???Echte vriendschap is ??? als eerste iets liken op Facebook??? prijkt in koeien van letters op de flanken. Deze megaboodschap van Proximus wil ons iets over vriendschap vertellen, over ???echte??? vriendschap dan nog wel. Echte vriendschap ontstaat in cyberspace en liken is het summum van de vriendschapsbetuiging. Plots weet ik weer waarom ik zo lang geaarzeld heb om op Facebook te gaan. Omdat het zo g??nant is jezelf als vriend te moeten aanbieden. En door het kleffe ???vind ik leuk???, gevolgd door een in de lucht gestoken duim. Als je zo moet converseren met je vrienden, dacht ik, laat maar.
       En toch, er wordt wat afgekletst in dat virtuele praatcaf??. Mijn dochter heeft intussen 494 vrienden ??? allemaal ???echte??? vrienden en ze zijn voortdurend ???op de chat???. En die hebben allemaal inkijk in haar en dus ook in mijn leven. Onbenullige nieuwtjes, intieme details en ontelbare foto???s worden ongegeneerd aan het prikbord gehangen en becommentarieerd. Exhibitionistisch, narcistisch. Vaak slecht geformuleerd. Wat heeft dit nog te maken met de ???echte??? conversatie, dit praten in de lucht, in het ijle, met vrienden die je wellicht niet eens zou herkennen op straat?
       Ren?? Magritte kan met zijn schilderij L???Art de la conversation, dat hij in 1963 maakte, onmogelijk dit soort gesprekken in cyberspace hebben bedoeld. Op dit werk zien we twee bolhoedmannen die verdiept in een bedachtzame conversatie met de rug naar ons toe boven een landschap in de lucht zweven. Alsof de intensiteit van hun gesprek hen boven de aarde doet uitstijgen, in hogere sferen brengt. Magritte toont hier een element dat van wezenlijk belang is voor de ???echte??? conversatie: de bolhoeden praten van persoon tot persoon, er is intimiteit. Er is een innige uitwisseling, een ???wederkerigheid van woorden???, zoals Anneke Brassinga in haar ???Vijf gedichten over de kunst van conversatie??? verderop in dit nummer zo mooi verwoordt. In de jaren 1950 had Magritte die titel echter ook al gebruikt voor twee schilderijen die in een heel andere sfeer baden: tot steen geworden woorden liggen als een reusachtig monument in een desolaat landschap. Als je goed kijkt, zie je onder aan het monument de twee bolhoedmannen. Ze lijken op te botsen tegen een muur van letters die samen het woord ???REVE??? vormen. De zwaartekracht contrasteert fel met de gewichtloosheid uit het latere werk. Magritte lijkt hier de onmogelijkheid van een gesprek te suggereren, converseren is een droom.
       Dit werk van Magritte had ook ???Conversation Among the Ruins??? kunnen heten, zoals het gedicht van Sylvia Plath. Ze schreef het in 1956, kort na haar tweede zelfmoordpoging, en je kunt het lezen als een poging om opnieuw orde op zaken te stellen, om controle te krijgen over haar leven. Een conversatie tussen de brokstukken van het verleden. Toch heeft Plath niet Magrittes werk gezien, wel het gelijknamige werk van De Chirico. Ook hier zie je een beklemmende uitbeelding van de onmacht te converseren: een wat Grieks aandoende man en een vrouw bevinden zich in een gehavend interieur. Door het raam zie je een landschap dat even woest en verlaten is als bij Magritte. Zij lijkt terug te deinzen voor de woorden die hij spreekt. ???What ceremony of words can patch the havoc????
       Plath heeft het over een ???ceremonie van woorden???. Geen los gebabbel, maar woorden die een aantal stilzwijgende regels volgen. Dat converseren niet zomaar praten is, bewijzen de vele handboeken over ???de kunst van de conversatie???. Heel wat achttiende-eeuwse auteurs en filosofen lieten hun gedachten gaan over ???het plezier en de pijn??? van de conversatie. Ze hadden het over een gesprek tussen gelijken, een informele uitwisseling van idee??n en informatie, zonder een concreet doel te dienen. Een goede conversationalist kenmerkte zich door wit, humor, belezenheid, luisterbereidheid, zelfbeheersing en good manners. Fanatisme, dogma???s, vleierij en vulgaire dubbelzinnigheden waren uit den boze. Het gesprek voltrok zich in een sfeer van luxe en vrije tijd. De conversatie was zowel een intellectueel spel als een sociaal gebeuren in clubs en koffiehuizen. In de ???salons??? soms ook een eufemisme voor seks. ???Faire la belle conversation??? was een hooggewaardeerd talent. Sindsdien is het met de conversatie alleen maar bergafwaarts gegaan, dat houden cultuurpessimisten ons toch voor. Small talk mag dan wel sociale banden smeden, de vaardigheden voor big talk lijken we onderweg te zijn verloren.
       Is de conversatie in de eenentwintigste eeuw inderdaad een kunst in verval? Of is ze altijd al een illusie geweest, een soort kruising van monologen, zoals Rebecca West stelde? Verliezen we het vermogen om met elkaar op een verfijnde en beschaafde manier idee??n uit te wisselen? Of wordt er meer dan ooit geconverseerd? Alleen in een nieuwe vorm? Wat maakt een conversatie anders dan een banaal gesprek? Waarom vind ik het geklets op Facebook geen ???echte??? conversatie?
       Deze en andere vragen wilden Leen Huet en ik in deze aflevering van DW B aan bod laten komen. Ter voorbereiding spraken we af in de Gambrinus, de Leuvense pendant van de Oostendse brasserie Hotel Du Parc, waar Peter Holvoet-Hanssen zijn personages Molrat en Finbar een expeditie naar ???het merg van de taal??? laat ondernemen. Een plek die enigszins luxe uitstraalt, waar de koffie nog geserveerd wordt in zilveren filters en gasten op fluwelen stoelen onderhoudend praten met elkaar. Daar converseerden we over de conversatie en over hedendaagse conversationalisten. En over welke auteurs we konden uitnodigen om over die verschillende aspecten van de conversatie te reflecteren. De teksten gebundeld in dit nummer spreken voor zich.
       Anneke Brassinga en Hester IJsseling hebben het beiden over de ???kunst van conversatie???, Brassinga in vijf gedichten, IJsseling in een hedendaagse handleiding van de etiquette van het gesprek. De conversatie kent een zekere vormdwang. Zo kies je je woorden zorgvuldig en je staat open voor andere meningen. Je spreekt vanuit concrete ervaringen, nadien stel je zelf vragen, maar je oordeelt niet. ???Je stelt vragen om heel precies te begrijpen wat de ander zegt.??? Ook Koen Peeters stelt heel wat vragen in zijn bijdrage. Hij zoekt Witte Paters op die in Rwanda verbleven, hij toont hoe je vragen stelt en luistert, en ervoor waakt je mening niet op tafel te leggen. Hij toont een ???spreken op een schuivende manier???. Ook de figuren Molrat en Finbar van Peter Holvoet-Hanssen houden er hun eigen regels op na in hun haast rituele gesprekken. De personages van Oscar van den Boogaard zitten dan weer vast in een conversatie die niet zo goed loopt: ???Misschien heb ik niet goed geluisterd en alleen maar gehoord wat ik wilde horen.??? Atte Jongstra heeft het over de vleselijke conversatie: ???Een conversatie moet wel voedsel hebben. Anders krijg je geen mondgemeenschap.???
       Bij de toezeggingen tekende zich geleidelijk een subthema af: conversatie en po??zie. Paul Claes uit zijn bewondering voor dichteres en conversationaliste Christine D???haen wier ???bijzonder zuivere en toch niet gezochte taal??? hem onmiddellijk charmeerde. Po??zie geldt als monologisch, stelt Dietlinde Willockx, je kunt een conversatie weergeven in po??zie, maar kun je in gedichten ook converseren met de lezer? Heidi Thomson en Jan Lauwereyns voerden een gesprek over Coleridge, over de Britse romantiek en Wallace Stevens, over de geboorte van een kind en de geboorte van po??zie.
       ???Behoort de kunst van het converseren tot het verleden, zoals kantklossen, borduren, tabak snuiven???? vraagt Leen Huet zich af. Zo nostalgisch hoeven we niet te zijn. Nieuwe communicatiemiddelen hebben altijd aanleiding gegeven tot ???nieuwe menselijke omgangsvormen???, en dat is met het internet niet anders. Ook Samuel Vriezen breekt een lans voor de voordelen van het internet. Hij vindt dat de nieuwe media een belangrijke katalysator zijn voor de mogelijkheid van uitwisseling van idee??n. De enorme vermenigvuldiging van kanalen waarlangs artistieke conversaties worden gevoerd hebben het artistieke landschap enorm veranderd. Het positieve aan sites zoals Facebook, stelt hij, is dat ze enerzijds de maatschappelijke context van de kunst enorm verbreden en anderzijds net een kijk bieden op een heel specifieke artistieke context.
       Dit nummer is geworden wat we gehoopt hadden: een wederkerigheid van woorden, een uitnodiging ook om in gesprek te gaan met deze teksten.