Twee avant-gardegezelschappen buigen zich op hun eigen tegendraadse manier over Shakespeare. Beide gaan ervan uit dat de originele stukken gekend zijn. Hun bewerkingen hebben alleen maar zin als de Engelse toneelschrijver een levende aanwezigheid is in de Amerikaanse cultuur. En dat is natuurlijk wel het geval, misschien meer zelfs dan we in Europa spontaan zouden denken. Sinds de eerste kolonies in de zeventiende eeuw hebben de Verenigde Staten een rechtstreekse culturele band onderhouden met Engeland, en Shakespeare heeft daarin altijd een belangrijke rol gespeeld. Al in 1750 werd een van zijn stukken op Amerikaanse bodem opgevoerd. Van dan af werd hij gespeeld in grotere steden, zoals Boston, maar ook in kleinere nederzettingen.
       De Franse schrijver Alexis de Tocqueville schreef in zijn beroemde boek De la d??mocratie en Am??rique (1835), dat hij in elke blokhut ten minste ????n tekst van Shakespeare had gevonden. De jonge Abraham Lincoln woonde in zo???n nederig stulpje en las er naast de Bijbel ook de werken van Shakespeare.
       In de negentiende eeuw was Shakespeare de meest gespeelde toneelschrijver op het Amerikaanse continent. Het was zelfs zo dat Engelse Shakespeareacteurs graag de plas overstaken voor grote tournees. In intellectuele centra als Boston of New York werden de stukken met de nodige eerbied opgevoerd. Maar op andere plekken ging men heel vrij met Shakespeare om. Zo reageerde het publiek door te sissen of te klappen. Maar het zei ook de beroemde passages ??? zoals ???To be, or not to be??? ??? mee op. Er waren tussenspelen met acrobaten, muzikanten of clowns. In de pauzes tussen de bedrijven werden de teksten vaak geparodieerd en in kleine sketches werd als het ware de kennis van het publiek getest. Shakespeare was er volledig deel van de populaire cultuur.
       Er waren natuurlijk ook acteurs die met veel respect en inzet Shakespeare wilden vertolken. Ze werkten in het commerci??le circuit en waren vedettes. Ze verdienden veel geld als ze in melodrama???s optraden. Een belangrijk acteur als Joseph Haworth was bekend omdat hij in De Graaf van Monte Cristo de hoofdrol vertolkte, omdat hij in historische stukken zoals Shenandoah speelde, en in spektakelstukken als Quo Vadis optrad. Maar regelmatig wilden deze acteurs toch ook aan toneel doen met een culturele uitstraling. Joseph Haworth wilde artistiek erkend worden, en niets was beter dan een grote Shakespearerol te aanvaarden. Zo werd hij fel geprezen als Shylock, Hamlet of Romeo. Onder deze belangrijke acteurs uit de negentiende eeuw is James O???Neill vandaag nog bekend omdat hij de vader was van toneelschrijver Eugene. In Lange dagreis naar de nacht is vader O???Neill een van de tragische hoofdpersonages. Zijn artistieke teloorgang, die een belangrijk onderdeel is van het drama, stoelt op de echte ervaringen van de vader van de schrijver. James O???Neill was de collega van Edwin Booth (de broer van de moordenaar van Lincoln). In 1873 speelden ze samen in Julius Caesar, waarbij ze om de andere avond van rol verwisselden: ze waren beiden evenwaardig als Marcus Antonius. Later had James O???Neill reuzesucces als de graaf van Monte Cristo en borg hij zijn artistieke ambities op, om jarenlang met veel zelfmisprijzen geld te verdienen met dit heel populaire stuk.
       Ondertussen was Shakespeare een onderdeel van de Amerikaanse literaire cultuur geworden. Dichters en schrijvers bewonderden hem. Ze vonden de teksten zo geniaal dat sommigen begonnen te twijfelen aan het auteurschap van de acteur en manager uit Stratford.
       Het was merkwaardig genoeg een Amerikaanse kolonel, Joseph C. Hart, die de hele problematiek in het volle daglicht stelde. Hij schreef in 1848 een boek over zijn reizen: The Romance of Yachting. Daarin stond ook een essay over Shakespeare. Hij noemde hem ???a mere factotum of the theatre??? en vond hem vulgair en ongeletterd. Shakespeare had gewoon zijn naam geplakt op andermans stukken. De twijfel was nu voorgoed gezaaid. In 1853 ging Delia Bacon naar Engeland en raakte ervan overtuigd dat alleen een grote geest de stukken geschreven kon hebben. In 1856 plakte William Henry Smith er de naam van filosoof-politicus Francis Bacon op. Delia Bacon was niet helemaal overtuigd en schoof de naam van Sir Walter Raleigh naar voren. Deze idee??n kregen een grote weerklank, zeker in Engeland, en de Shakespearecontroverse was geboren. Naast Bacon zijn er nog een rist kandidaten genoemd, maar de Baconhypothese heeft nog altijd de meeste verdedigers in de VS. Deze discussie met belangrijke Amerikaanse wortels woedt tot op de dag van vandaag voort.

Een ongemakkelijke dialoog
In de twintigste eeuw ondergaat de theatercultuur een grote verandering. Nu valt ze uiteen in verschillende categorie??n: er is avant-gardetoneel (van onder anderen de jonge Eugene O???Neill), er is entertainment (met een grote portie joods talent), en er is de ontwikkeling van de musical. Shakespeare belandt vanzelf in het hokje van de Cultuur met hoofdletter. Met de aankomst van migranten uit Polen, Rusland of Itali?? is Shakespeare geen voor de hand liggende auteur. Zijn taal wordt nu als moeilijk ervaren. Het Amerikaans, om het zo maar eens te noemen, is volks, ontspannen en op zijn eigen manier heel creatief.
       Shakespeare behoort nu tot de universiteiten waar er toneel wordt gespeeld. Merkwaardig genoeg geeft Hollywood regelmatig blijk van interesse voor de Engelse auteur. Het doet dit telkens om het eigen blazoen op te poetsen. Al in de pioniersjaren van de film werd Romeo and Juliet verfilmd. Later, in 1936, maakte George Cukor een gesproken versie van het stuk. De regisseur staat bekend als een subtiel en modern verteller. Maar met deze bewerking voelde Cukor blijkbaar het gewicht van de traditie op zijn schouders wegen, want zijn film staat stijf van een versmachtend academisme.
       Interessanter is de film A Midsummer Night???s Dream van Max Reinhardt. Deze toneelvernieuwer was uit Europa gevlucht wegens zijn joodse afkomst. In Los Angeles had hij het stuk op het toneel opgevoerd en had hij een beroep kunnen doen op bekende filmacteurs. In 1935 kon hij deze mise-en-sc??ne verfilmen met James Cagney, Mickey Rooney en Olivia de Havilland in belangrijke rollen. Een absoluut verrassende rolverdeling, want Cagney was gespecialiseerd in gangsterrollen en gold als het voorbeeld van de typisch Amerikaanse acteur. Mickey Rooney was de guitige jongen uit menige musical. De film zelf is een interessant document omdat hij trouw is aan de visie van Reinhardt. Het is leuk om te weten dat Reinhardt geen Engels sprak en daarom de hulp kreeg van filmregisseur William Dieterle, een andere Duitse emigrant die bij dit project als tolk optrad.
       Een ander bijzonder moment was de verfilming in 1953 van Julius Caesar. De producer was de intellectueel John Houseman, die eerder had samengewerkt met Orson Welles. De regie werd gevoerd door Joseph L. Mankiewicz. De rol van Marcus Antonius werd gespeeld door Marlon Brando, het icoon van de nieuwe method acting. De vraag was of Brando, die uitblonk in realistische rollen, iets van de retoriek van Shakespeare zou weten te maken. Maar net zijn aanwezigheid ??? de speech van Marcus Antonius heeft zelden zo vol passie geklonken ??? maakte Julius Caesar tot een belangrijke film. Merkwaardig is dat Brando een stukje typisch Amerikaans acteren weggeeft, terwijl hij wordt omringd door acteurs als James Mason en John Gielgud, die uit de Engelse traditie stammen.
       Binnen het theater bleef bij velen de wens bestaan om een niet-commercieel gezelschap op te richten, op Europese basis. Dat kon gerealiseerd worden in de provincie. De Engelse regisseur Tyrone Guthrie werd bereid gevonden om zich daarvoor in te zetten. Hij verzamelde fondsen voor een dergelijk kunsttheater en kon in 1953 het Guthrie Theater openen in Minneapolis. Het is sprekend dat Guthrie zijn artistieke ambities onderstreepte door Hamlet als openingsproductie te kiezen.
       Ongeveer gelijktijdig, in 1954, ontstond er in New York een ander belangrijk initiatief. Joseph Papp (de man die het Public Theater oprichtte) organiseerde een Shakespearefestival in Central Park. Tot op de dag van vandaag kun je daar elke zomer gratis naar Shakespeare gaan kijken. Afgelopen zomer werden The Winter???s Tale en The Merchant of Venice opgevoerd. Het doel is Shakespeare bij een groot, gediversifieerd publiek bekend te maken. De ???artistic excellence??? die het Public Theater nastreeft gaat hand in hand met heel toegankelijke voorstellingen.
       Uit dit alles blijkt dat er, wat Shakespeare betreft, tussen Amerika en Engeland steeds een band is blijven bestaan. Als er in Londen een opvoering van Hamlet wordt opgezet met een Engelse filmvedette als Jude Law, popelt New York om de productie in huis te halen.
       The Bridge Project, een trans-Atlantisch initiatief dat regisseur Sam Mendes op poten zette met steun van huizen in de VS en Engeland, maakt een reeks voorstellingen van Shakespearestukken waarin de rollen bezet worden door Engelse ??n Amerikaanse acteurs. In de Angelsaksische wereld werd het project als een belangrijk evenement aangekondigd, maar nu er al drie Shakespeares te zien waren, is het enthousiasme wel wat bekoeld. Mendes, in de jaren 1990 de meest geprezen regisseur in Londen en een garantie op spraakmakende lezingen, leverde nu weliswaar degelijke en succesvolle, maar soms saaie voorstellingen af.
       Shakespeare blijft een grote rol spelen in de Amerikaanse academische wereld. De voorbije jaren zijn er een paar studies verschenen die veel ophef hebben gemaakt. Zo was er Stephen Greenblatts Shakespearebiografie Will in the World (2005). In datzelfde jaar verscheen A Year in the Life of William Shakespeare: 1599 van de hand van James Shapiro. Het is een briljante studie die een cruciaal jaar behandelt en de werken die Shakespeare toen schreef (Julius Caesar, Hamlet) in een artistieke en politieke context plaatst. Het is een lijvig boek geworden waar volgens sommigen wel een beetje te veel het woord ???zou??? in voorkomt ??? een dooddoener over Shakespeare is dat we bijna niets over zijn leven weten. Dat neemt niet weg dat het boek wekenlang d?? bestseller van The New York Times was.

Als Shakespeare zo sterk aanwezig is in het Amerikaanse culturele leven, is het niet verwonderlijk dat New Yorkse avant-gardegroepen iets doen met zijn teksten. Als hun voorstellingen een vreemde commentaar op het werk zijn, illustreert dat meteen dat Shakespeare ook tot de intellectuele en artistieke bagage van deze nieuwe theatermakers behoort. Zowel Young Jean Lee als het Nature Theater of Oklahoma kunnen ongeremd een spel van vertekening spelen. Zo ontstaat een nieuwe tekst, in een ongemakkelijke dialoog met de canonieke bron.


Lees meer in Shakespeare in America.