Hoe kun je denken of schrijven, hoe kun je willen denken of schrijven over iets wat het aureool van de passiviteit draagt? Hoe kun je een actio (een handeling, een werkzaamheid) ontplooien over de passio (het lijden, het ondergaan, het aangedaan worden)? Zonder passio, zonder passie? Bestaat er eigenlijk wel zoiets als actio zonder passio? Schrijft de passie, de passiviteit, het ondergaan, de lijdelijkheid zich niet bij voorbaat al in het handelen in? Een handeling ??? in dit geval het denken en schrijven over passie ??? is wellicht altijd aangetast, gekweld, gedreven door passie. Maar wat als dit toch niet zo is? Is een handeling die niet gedreven, aangedreven of gepassioneerd is, paradoxaal genoeg niet juist puur of alleen maar passioneel (lijdzaam, ondergaand, inert)? De Franse filosoof Blaise Pascal schrijft dat de verveling (l???ennui) van de mens aan de basis ligt van de passie en hij voegt eraan toe dat alle ellende van de mens te maken heeft met het feit dat hij niet in staat is rustig thuis te blijven (???ne pas savoir demeurer en repos dans une chambre???). Dit betekent dat de melancholie (???ik blijf in een hoek zitten???) de bij uitstek passieloze houding zou zijn. Denk ook aan Maurice Gilliams: ???Ik zal ermee eindigen mijn huis niet meer te verlaten.??? Maar is de melancholie ??? of de zware depressie ??? nu net niet het verpletterd worden door passies?

Ziehier reeds de complexiteit, het paradoxale karakter van het begrip ???passie???. Het hele betekenisveld ervan is uitermate complex. Het volstaat niet om te beweren dat het begrip ???passie??? meerdere betekenissen heeft, want dat geldt voor bijna alle begrippen. Het gaat erom dat dit begrip zijn eigen last niet kan dragen. En daarin heeft Pascal wel gelijk: de passie is een beul voor zichzelf. Maar ook voor wie erover wil denken of schrijven.

Ik bezwijk haast onder de semantische last van het begrip ???passie???. Ik neem een vrij willekeurige sequentie: een zeer bewogen uitvoering van Beethovens Appassionata, een hartstochtelijk afscheid, de passie van Christus (onder andere de Matth??us-Passion van Johann Sebastian Bach), onder iets lijden, een passie hebben voor barokmuziek, een passionele liefde, een passionele moord, een bevlogen betoog, iemand zonder passies. Of uitspraken als ???Ik walg daarvan!???, ???Hij is gedreven door zijn werk???, ???Hij is gepassioneerd door moderne architectuur???, ???Wat een enthousiaste prof!???, ???Ik verlang naar de kust, neen, naar Oostende!???, ???Ik val voor Le passioni dell???anima van Monteverdi???, ???Ze is een gedreven artieste???, ???Dat is een aangrijpende roman???, ???Het vroege werk van Picasso ontroert mij zeer???, ???Ik sta in vuur en vlam voor Madonna???, ???Ik word verteerd door die po??tische passage???.

Ik stop met die sequentie, met die betekenisketen. Ik moet stoppen, het wordt te veel. Het is overdadig, maar toch net niet genoeg. Ik wil doorgaan met opsommen. Iemand (ikzelf?) zegt: stop, stop nu! Hoezo, stoppen, ik ben pas begonnen? Moet ik nu al ophouden? Ik beslis (ik weet niet goed waarom): ik moet ophouden, een oponthoud vinden. Maar waar vind ik dat oponthoud? Misschien in een vraagstelling, maar eerst wil ik een gedachte, een vermoeden uitspreken.

Ik denk, ik vermoed dat er iets is wat die betekenisketen samenhoudt. Maar ik weet niet wat dat precies is. (Het leven, denk ik nu.) Ik neem mijn toevlucht tot de geschiedenis. Wat leert de geschiedenis mij over dit complexe begrip ???passie???? Wat betekent het klassieke Griekse begrip ???pathos???? In het onvolprezen W??rterbuch der antiken Philosophie lees ik bij het lemma ???pathos??? (meervoud: path??): ???das, was einem widerf??hrt, was man erleidet, Eigenschaft, Qualit??t, [perzeptiver] Eindruck, Affektion, Emotion, Ungl??ck; lat.: affectus, affectiones???. Vat dit de sequentie samen? Gaat het in wat ik opsomde over wat iemand ervaart, over emotie, lijden, affect, ongeluk? Ja en neen. De enthousiaste prof zal zeker geaffecteerd zijn, de pianist is door de sonate van Beethoven aangedaan, wie Monteverdi???s aria???s beluistert, wordt erdoor bewogen, Christus heeft zeker geleden. Maar is de enthousiaste prof, de door zijn werk gedrevene, de gepassioneerde romanlezer, de liefhebber van de vroege Picasso ongelukkig? Was Jezus enthousiast? Lijdt wie zonder passies is niet? De zenboeddhist wil door zijn oefeningen zijn passies weren (want passie betekent voor hem lijden), maar lijkt hierdoor net gedreven. En wat moet je denken over de ???com-passie??? van de boeddhist? Of over die van de christen? Of van iedereen die compassie toont?

Word ik nu wijzer? Misschien ben ik te gepassioneerd om iets te begrijpen. Misschien schuilt er passie in de wijsheid, in het wijs willen zijn, in het wijzer willen worden. Moet ik nu alweer stoppen? Ik kan wellicht wijzer worden door wat volgt, door wat ik nog wil zeggen, nog wil denken. Ik beslis dat ik doorga. Ik blijf gepassioneerd.


Lees meer in Passies omtrent Rogier.