Op deze pagina's is het archief van DW B terug te vinden. Voor de actuele website ga naar: http://www.dwb.be

A la recherche

Verschenen in: Literatuurdragers
Auteur: Erwin Jans

Een weinig opgemerkte en nog weinig becommentarieerde ???alternatieve drager??? voor literatuur is het theater. Toch is het opvallend hoe vaak hedendaagse theatermakers ervoor kiezen om een roman te ensceneren. Een blik op het programma van de recentste Ruhrtri??nnale maakt dat duidelijk: de Poolse regisseur Krzysztof Warlikowski bewerkte Op zoek naar de verloren tijd van Marcel Proust, Ivo van Hove nam de Haagse romans van Louis Couperus als vertrekpunt voor een trilogie en hetzelfde deed Luk Perceval met de Rougon-Macquart-cyclus van ??mile Zola. Johan Simons ensceneerde werk van auteurs als Michel Houellebecq en J.M. Coetzee en Guy Cassiers heeft van romanbewerkingen zelfs zijn artistieke signatuur gemaakt. De voorbije decennia ensceneerde laatstgenoemde onder andere Marcel Proust (Op zoek naar de verloren tijd), Robert Musil (De man zonder eigenschappen), Jeroen Brouwers (Bezonken rood), Joseph Conrad (Hart van de duisternis), Malcolm Lowry (Onder de vulkaan) en Virginia Woolf (Orlando). Als dramaturg van Guy Cassiers was ik nauw betrokken bij deze voorstellingen. In wat volgt, concentreer ik me op zijn vierdelige Proustcyclus (2002-2005).

Mijn vertrekpunt is een wat banale stelling: een roman is om te lezen en een theatertekst is om ge??nsceneerd te worden. Wat gebeurt er als dit schema overhoop wordt gehaald? De traditionele theatertekst gaat in principe restloos op in de theatervoorstelling: de dialogen en de beschrijving van de personages worden door de acteurs ge??ncarneerd en de beschrijving van hun leefomgeving vindt een materi??le neerslag in het decor en de scenografie. Een roman daarentegen kan niet restloos opgaan in een theatervoorstelling. Dit om de simpele reden dat hij ingrijpend bewerkt moet worden. Iedere bewerking is een keuze voor bepaalde personages en bepaalde situaties. Dat geldt bij uitstek voor een roman als ?? la recherche du temps perdu die meer dan vierduizend pagina???s telt.

Maar er is nog een ander aspect dat zich niet zomaar laat ensceneren en dat is de ???literaire kwaliteit???: die moeilijk te benoemen eigenschap die literatuur tot literatuur maakt. ?? la recherche du temps perdu wordt daarenboven beschouwd als een van de absolute hoogtepunten van de wereldliteratuur, als een ???literair meesterwerk???. Walter Benjamin geeft met ???De Nijl van de taal die buiten haar oevers treedt en de landstreken van de waarheid vruchtbaar maakt???, een indrukwekkend beeld van de roman van Proust. Dit beeld wil ik ook gebruiken om te beschrijven wat er gebeurt wanneer een roman voor het theater wordt bewerkt: de taal treedt noodzakelijk buiten haar lingu??stische oevers en stroomt over in een andere semiotiek. De omzetting van het literaire woord ??? in dit geval de beroemde proustiaanse zin ??? in een theatraal teken leidt tot een herverdeling van de verbale informatie over verschillende ???media???: het lichaam van de acteur, zijn stem, zijn kostuum, de scenografie, de muziek, de beeld- en de tekstprojectie. De taal stroomt met andere woorden uit in zintuiglijke tekens.

Het vervolg van deze tekst lees je in de papieren versie van DW B 2016 2.