Vijfhonderd jaar geleden werd Utopia van Thomas More gepubliceerd. Het boek groeide uit tot de stichtingstekst van de utopische traditie. Over de jaren heeft zich een debat ontsponnen over de vraag of Utopia gelezen moet worden als satire, of als alomvattende blauwdruk voor een nieuwe samenleving. Deze discussie heeft implicaties die zich uitstrekken tot ver buiten het domein van de tekst zelf. Utopia fungeert zo als podium vanwaar het nut van utopisch denken en intellectueel engagement in algemene zin besproken kunnen worden. Leidt utopisme per definitie tot geweld en totalitarisme? Eindigt het utopische ideaal noodzakelijkerwijs in ???systematische pedanterie???, zoals Marx op beroemde wijze stelde in het Communistisch Manifest? Is het hoe ook mogelijk om de maatschappij te veranderen aan de hand van idee??n? En welke rol kunnen intellectuelen spelen in de politiek?

In het Nederlandse taalgebied is het bovenal de filosoof Hans Achterhuis die met zijn volumineuze inbreng de discussie heeft bepaald. In de voetsporen van anti-utopische denkers als Isaiah Berlin, Karl Popper en John Gray heeft Achterhuis dwingende antwoorden op bovenstaande vragen geformuleerd. In zijn ogen heeft Thomas Mores Utopia een pad gebaand waar daaropvolgende generaties van utopische denkers eveneens toe zijn veroordeeld. Een pad dat onherroepelijk leidt tot de moderne totalitaire regimes zoals die van Stalin, Mao en de Rode Khmer. Alhoewel er geen sluitend oordeel geveld kan worden over Utopia ??? het blijft in al zijn ambigu??teit, een literaire tekst ??? zijn er overtuigende redenen om het te benaderen als een halfserieus, halfsatirisch werk uit het genre genaamd serio ludere. Vanuit dit perspectief bezien is de utopie geen blauwdruk, te realiseren in al haar gedetailleerde veelomvattendheid. Het is een onwaarschijnlijk en onrealiseerbaar beeld van een andere wereld dat er bovenal toe dient misstanden in het hier en nu te bekritiseren. Dit alles met behulp van een flinke dosis humor.

Het vervolg van deze tekst lees je in de papieren versie van DW B 2016 1.