IJsbloemen

       Het raampje is een S??raphine,
       een bloemstilleven ongezien,
       een nonnenspiegel, een gewas
       vol donzen dorens, melk van gras,
       oase onder een pak sneeuw,
       berijpte manen van een leeuw,
       albino???s, schedelverentooi,
       strikken van tule, ???t krullenooi ???
       ze drukt haar pop tegen haar vacht
       en ooilam, ooilam zegt ze zacht ???,
       paard, pluim, toom, tuig en rinkellast,
       dood fluitekruid, een holle bast,
       een schalvel, een dicht berkenbos,
       een meisjesschool met haren los
       het duin afrennend wie-het-eerst,
       een knippapieren kinderfeest,
       van porselein, van gips, van steen,
       soldaten op hun tinnen teen.
       Het ziet er van de doden wit.
       Men kijkt er binnen hun gebit.
       Een schaduw zonder ondergoed.
       Graftuiltje dat het zeggen moet. .

       Chr. J. van Geel, Spinroc en andere verzen (1958)

Een berijpte ruit op een winterochtend is een zeldzaam verschijnsel geworden. Ouderen onder ons herinneren zich wellicht nog de fee??rieke vormen die de vorst op het slaapkamerraam toverde. In de kristallen van bevroren waterdamp ontdekte onze kinderlijke fantasie de vreemdste figuren. Waar de ene een dennenboom of een ijsbeer zag, herkende een ander een kabouter met een puntmuts of een heks met een hoepelrok. Zonder het te weten waren we dichters in de dop. Sinds iedereen dubbelglas en centrale verwarming heeft, blijft deze binnenhuispo??zie de eenentwintigste-eeuwer ontzegd.
       Jean-Paul Sartre maakt in zijn fenomenologische studie L???Imaginaire (1940) een onderscheid tussen waarneming en verbeelding. De waarneming ziet de dingen als werkelijkheid. De verbeelding projecteert een tweede werkelijkheid op de dingen. Sommige verschijnselen lenen zich beter dan andere tot zo???n dubbele visie: bijvoorbeeld wolken of rotsformaties, vlammen of vlekken. Wat we in onze fantasie zien, verschilt van persoon tot persoon, zoals een rorschachtest of een drugshallucinatie aantoont.
       IJsaanslag op glas blijkt een dankbaar object voor fantasie??n. Objectief beschouwd is het een abstract patroon van lijnen en vormen. Pas door een mentale omslag zien we daarin bloemen of andere figuren verschijnen. De term ???ijsbloemen??? zelf bewijst dat sommige beelden zich als vanzelf opdringen. Zo ligt ook een clich?? meer voor de hand dan originele beeldspraak. Dichters opteren voor een andere, nieuwe kijk, een ongewone visie op de dingen. Volgens de Russische formalisten draait kunst om dat vervreemdingseffect: het desautomatiseren van onze waarneming. Dat is precies wat Chris J. van Geel in dit geraffineerde gedicht probeert te doen.


Lees meer in De wederkerigheid van woorden.