***

???Fais appara??tre ce qui sans toi ne serait peut-??tre jamais vu. Pas de psychologie (de celle qui ne d??couvre que ce qu???elle peut expliquer).???
Robert Bresson

???Cin??matographe, art, avec des images, de ne rien repr??senter.???
Robert Bresson

***

Als de wereld zelf een ???slechte??? film is geworden, een inflatie van beelden, een wereld van clich??s en simulacra, dan kan authentieke cinema ons opnieuw doen geloven in de wereld, aldus Deleuze (Cinema 2. The Time-Image, p. 181). ???Authentiek??? kun je hier eenvoudig begrijpen als ???waarachtig??? of ???waarheid sprekend???. ???Authentiek??? betekent dan niet dat dergelijke cinema een werkelijkheid buiten de film zou representeren, maar dat hij iets laat verschijnen dat anders niet zou verschijnen. Dat hij iets ongehoords tot spreken brengt dat anders niet gehoord zou worden. Dat hij ???iets zich laat meedelen???. Authentieke cinema is de mogelijkheid om de woorden de woorden te laten zijn, de gebaren de gebaren, de gedragingen de gedragingen, de beweging de beweging: de mogelijkheid om ze ???dingen??? te laten zijn.

Authentieke cinema maakt iets tot onze gedeelde werkelijkheid, niet doordat hij de blik iets laat ontdekken, maar doordat hij de blik (be)trekt bij (ongehoorde en ongeziene) dingen. Volgens Heidegger verwijst het Oudhoogduitse woord ???ding??? eigenlijk naar een ???verzameling???, meer bepaald naar ???de verzameling ter behandeling van een kwestieuze aangelegenheid??? (Over denken, bouwen, wonen. Vier essays, p. 76). Van hieruit wordt ???ding??? (thing, dinc) dan de naam voor een zaak. ???Ding??? benoemt datgene waarmee mensen begaan zijn, wat hen aanbelangt en interesseert, wat hen verzamelt. De Romeinen noemden het ???res???. ???Res publica??? betekent niet ???de staat???, maar verwijst naar wat iedereen publiek aanbelangt, naar wat publiek besproken wordt. ???Res??? wil zeggen: ???wat mensen aanbelangt??? en daarom een gevolg kent. Daarom krijgt ???causa??? (la cosa, la chose, la cause) als bijna-synoniem voor ???zaak??? ook de betekenis van ???oorzaak???. ???Ding??? betekent dan niet ???iets???, het gaat niet om een object, maar om een ???zaak???, om iets wat ons raakt en wezenlijk interesseert.

De films van de gebroeders Dardenne¹ kunnen verduidelijken wat bedoeld wordt met ???authentieke??? cinema. Ze tonen ons immers hoe in onze wereld die gedomineerd wordt door beelden, precies ???fictie??? noodzakelijk is om iets als onzewerkelijkheid te laten verschijnen. Die werkelijkheid is niet de uitdrukking van een scenario of de enscenering van een verhaal, en dus de voorstelling van een gebeurtenis in het verleden. Ze betreft een gebeurtenis die zich voor de camera afspeelt en die de camera, samen met ons (en met de cineasten), voor de eerste keer waarneemt. De films van de Dardennes stellen ongetwijfeld harde, soms extreme sociale condities aan de orde. Toch is hun werkzaamheid (of werkelijkheid) niet verbonden met het feit dat ze de rauwe en ruwe sociale realiteit van een vervallen industriestad tonen, of dat ze onmiddellijk op de waarheid af zouden gaan. Hun films werken omdat een bepaalde esthetiek of vormgeving ons verplicht deel te hebben aan een zintuiglijke ervaring waarin iets ontsloten wordt en zich meedeelt, zodat de wereld zich deelt en gedeeld wordt en een zuiver afstandelijke houding moeilijk vol te houden is. De Dardennes maken geen films waarin een vreemde, marginale wereld wordt verkend en getoond opdat we die vreemde wereld zouden leren kennen en erkennen. Hun films zijn niet exploratief, maar experimenteel.

In het korte dankwoord dat Luc Dardenne uitsprak na het ontvangen van het eredoctoraat aan de K.U.Leuven op 2 februari 2010, verwees hij naar enkele passages uit ?? la recherche du temps perdu van Marcel Proust. Hiermee gaf hij aan hoe cinema ons kan meevoeren in een vergeten van de gewone tijd, waarbij we zelfs ons eigen gezelschap verliezen en alle gewone waakzaamheid opgeven. De cinema, zo formuleerde hij, tracht ons zo dicht mogelijk bij onze geboorte te brengen, bij de stilte van het begin, waar alle beelden en alle oordelen die ons bestaan hebben gemaakt, opgeheven zijn, waar ik voor een moment iemand anders kan worden, een andere of een vreemde, die ik, als ik de zaal verlaat, misschien kan doen zwijgen, maar misschien ook tot mij kan laten spreken, of waarover ik met anderen kan spreken. Jean-Pierre Dardenne stelt dat hun werk ???een denkoefening [is] die gevoed wordt door enkele obsessies: tegemoet kunnen komen aan de eisen van onze personages; naast hen zijn wat ze ook doen; aandachtig zijn voor hun dagelijkse gebaren, voor de herhaling ervan, voor de objecten die ze manipuleren, die ze uitwisselen; even aandachtig zijn voor hun rug als voor hun gezicht ???; stilstaan bij de intensiteit van een blik, zonder er het object van te onthullen.??? Ze proberen zo te werk te gaan ???dat elk van hen, Igor, Roger, Rosetta, Riquet, Olivier, Francis, Bruno, Sonia, Claudy, Lorna uniek is en voldoende vrijheid heeft om aan ons te ontsnappen en tot lichaam te worden en tot leven gewekt in het oog van de toeschouwer tot op het punt waar die toeschouwer zich, al is het maar een moment, vreemd kan voelen ten aanzien van zichzelf.??? Precies om de toeschouwer in die toestand te krijgen hanteren ze hun manier van filmen, met die bewegingen van de camera, dicht bij de lichamen en de dingen. Het lijkt alsof ze de toeschouwer in een toestand van onteigening van zichzelf willen plaatsen, een toestand van beschikbaarheid of kwetsbaarheid, een toestand van kindsheid waarin men kwetsbaar is en uiterst gevoelig voor indrukken.

Doorheen de geschiedenis van de (moderne) kunst vindt men het verlangen terug naar het produceren van de kinderlijke blik. Een zuivere blik, die wars is van interpretaties, verklaringen en conclusies. Een stille blik, die niet zelf spreekt of interpreteert, maar laat spreken, laat zien. Een blik die een blootstelling impliceert aan ???dingen??? die naar niets anders verwijzen dan naar zichzelf. Een blik die zich verwondert over wat (vanzelfsprekend) is. Jean-Pierre Dardenne lijkt die blik op een bepaald moment zelf te begrijpen als een mimetische blik. Maar volgens mij gaat het niet om het mogelijk maken van een verwonderde blik, maar om de productie van een experimentele blik.


Lees meer in En/en.