???Reports that say something hasn???t happened are always interesting to me, because as we
       know, there are known knowns; these are things we know that we know. We also know
       there are known unknowns; that is to say, there are things that we now know we don???t
       know. But there are also unknown unknowns. These are things we do not know we don???t know.???

       Donald Rumsfeld tijdens een persconferentie in het Witte Huis op 12 februari 2002

In 1868 keek de jonge Joseph Conrad gefascineerd naar een kaart van Afrika. Hij legde zijn vinger op een lege plek, die voor hem het onopgeloste mysterie van het continent vertegenwoordigde, en zei: ???Daar wil ik heen.??? En hij ging erheen, decennia later, om vervolgens doodziek terug te keren en Heart of Darkness (1902) te schrijven. In de ???leegte??? die zijn verbeelding had geprikkeld, maar nu grotendeels was ingevuld met namen van plaatsen, bergen, rivieren en grenzen, had hij zowel de duistere, onuitspreekbare aard van het bloedige kolonialisme als de onmenselijke natuur gevonden.
       Bijna honderdvijftig jaar later valt er weinig of geen ???echte???, materi??le ruimte meer te verkennen, te ontdekken en te veroveren, zonder in het absurde te vervallen. Recentelijk werden de nationale vlaggen van Rusland en Canada geplant ??? mijlendiep onder de Noordpool. En sinds het begin van de twintigste eeuw is een voormalig nergens, het luchtruim, een van de meest drukbezochte plaatsen geworden: er zijn per dag wereldwijd meer dan vijftigduizend vluchten, dat is een nomadische wereldstad in de hemel. Tegelijkertijd wordt bestaande ruimte steeds meer geobserveerd, door middel van videosurveillance en veiligheidsbeambten, en ook de mens wordt constant in detail onderzocht, door bedrijven en priv??detectives die databanken met gegevens doorploegen om uit te vinden wie we zijn en wat we moeten willen. Dit wordt ???vrijwillig??? voortgezet in de virtuele ruimte door middel van identiteits- en relatiepornografie op sites zoals Facebook, MySpace en Twitter, en de eindeloze voortwoekering van door niemand gelezen blogs. De wereld is volledig in kaart gebracht en er is zogoed als geen terra incognita meer te verkennen, met Google Maps Street View als recent bewijsmateriaal.

Deze verontnergensing betekent een erosie van plekken die, door zich buiten de wet te bevinden, een utopische potentie hebben. Culturele ???vrijstaten??? als Ruigoord, AVL-ville en Christiania worden ingelijfd door commercie en regelwoede van overheden. Utopisch denken is gevaarlijk en een ongebreidelde viering van Idealisme en Verbeelding kan lelijke gevolgen hebben. Maar het idee van een ???buiten???, een onbesmette plaats die we niet kennen, is belangrijk omdat wat we weten dat we niet weten, om met Rumsfeld te spreken, gerelateerd is aan wat we niet weten dat we niet weten. Zodra we alles in kaart hebben gebracht, wekt dit de gevaarlijke illusie dat we alles weten. Denkbeeldig sluit de horizon zich als een strop om onze nek, en we worden blind voor alternatieve mogelijkheden, voor andere kennis, voor alternatieve modellen die een andere wereld mogelijk maken.

Het onbevlekte nergens was gevaarlijk omdat de ongevulde leegte de waan opwekte dat we als godjes niet aansprakelijk zijn voor de scheppende macht die we over deze planeet en zijn inwoners uitoefenen. Die totale cartografie is een goede ontwikkeling in die zin dat de fase van een uitgesproken koloniale houding, gecentreerd in het mannelijke, West-Europese bewustzijn, uitgespeeld is. Het is Koen Peeters die in zijn bijdrage aan deze editie, ???Rincez-moi s.v.p.???, die mogelijkheid benadrukt door te laten zien dat er hierdoor verzoening kan plaatsvinden die niet denkbeeldig, maar juist heel werkelijk kan en moet zijn.

Maar een nieuwe fase is aangebroken, die van (op een kredietcrisisje na) onstopbaar globaliseringsimperialisme, zoals Bert de Muyncks fictionele architect, die grof geld verdient aan de nieuwe mondiale ???stedenstrijd??? en ???bouw-bukkake???, zegt: ???Dit is puur kapitalisme.??? Hij is verdwaald in een wereld van identieke hotelkamers en vliegtuigcabines, maar het is een andere leegte dan die van Conrad, een spiritueel vacu??m: ???Deze leegte verdraagt geen pottenkijkers.??? Het is een nieuwe, onbesuisde wereld die zeker geen terra firmaflat-pack biedt, maar eerder een wereld die steeds meer tijdelijk, virtueel, aandoet. Ook de zakenman van Jan-Willem Anker zit meer in het vliegtuig dan dat hij vaste aarde onder de voeten heeft, waardoor hij zich, als belichaming van het barbaarse kapitalisme, denkt te kunnen onttrekken aan de sociale en morele normen om vervolgens te ontdekken dat zijn zondes wel degelijk consequenties hebben. Maar het gevaar dat Conrad ook ervoer, blijft:

       Afstand vereenvoudigt. De structuur van de wereld wordt blootgelegd. De loop van de rivier
       is overzichtelijk, net als het wegennet. Het bos blijkt vorm te hebben. De weilanden zijn in
       vlakken verdeeld. De Hollandse kustlijn, die kun je bijna in zijn geheel zien. Een pagina uit
       de atlas gescheurd. De zee is ribbelig, alsof iemand op de pauzeknop heeft gedrukt. Het lijkt
       wel, terwijl je hoger en hoger in de dampkring komt, alsof de wereld van zijn dimensies wordt
       beroofd en er niets anders van overblijft dan een beeld, een projectie.

Niet alleen is ruimte tot niets gecomprimeerd, maar zoals de pauzeknop aanduidt, is ook ons tijdsbesef gescrambeld. Het gat tussen verbeelding en werkelijkheid is grotendeels gedicht: waar verhaal en fictie, en het ???werkelijke??? beginnen en eindigen is onduidelijk.

Toch blijft de Idee van nergens als een antiplek zonder gps-co??rdinaten een belangrijke dynamo voor de verbeelding. Elma van Haren heeft het over ???die groeimogelijkheid / in Nergens??? duistere kiem???. Het verlangen om een moderne Robinson Crusoe te zijn is aantrekkelijk, zoals J.G. Ballards architect Robert Maitland in Concrete Island (1974), nadat hij strandt op een stuk niemandsland tussen snelwegen. Rem Koolhaas noemt het ???junk space???, de ru??nes die achterblijven na het eindspel van de moderne architectuur en de ruimtelijke ordening. Verlaten bouwwerken van het industri??le tijdperk, inrichtingen en gevangenissen bieden zich aan om geherkoloniseerd te worden.

Als er geen ???buiten??? meer is, dan reizen we naar binnen. J.G. Ballard ontwikkelde als tegenhanger van de traditionele sciencefictiontopos ???outer space??? het idee van ???inner space???, de geestelijke binnenruimte van de mens die sciencefictionschrijvers moesten exploreren. In deze editie van DW B zit de hoofdpersoon van een ander Ballardverhaal vrijwillig gevangen in een appartement, waar hij langzaam de weg kwijtraakt. Als we de instanttelevisie buiten beschouwing laten, is zijn enige verbinding met de buitenwereld de onderhoudsmonteur die hem aanspoort zijn appartement eens te verlaten. Dit idee beangstigt hem dusdanig dat hij er parano??de van wordt: 'Hij verkoos de veilige werkelijkheden van de televisieschermen boven de oneindig vreemde ficties van het gewone leven.' Het verhaal drukt een crisis van de hedendaagse ervaring uit, die zich enerzijds vertaalt naar een grote drang om de werkelijkheid te ontvluchten, maar ook om nieuwe mogelijkheden tot zingeving te vinden.

Sinds de twintigste eeuw heeft er een wildgroei van terra recognita plaatsgevonden, plekken die herontdekt kunnen worden. In Europa, bijvoorbeeld, is de politieke definitie van grenzen tussen landen zo veelvuldig herschreven dat een generatie in Oost-Berlijn zowel Pools, Duits als Russisch kon zijn. Met de ontdekking van steeds oorspronkelijkere identiteiten, lijkt Europa door steeds weer opnieuw te worden uitgevonden verder uiteen te vallen. Met de eenwording van de Europese lidstaten en het wegvallen van de fysieke grenzen, is dat niemandslandgevoel nog groter geworden, wat weer een regressieve, nationalistische impuls heeft teweeggebracht die identiteitsverwatering wil tegengaan. De samenwerking tussen de beruchte graffitikunstenaar Zedz en dichter Astrid Lampe, ???Van punt naar punt???, is daar een voorbeeld van. Lampe maakt Zedz tot postmoderne cowboy, maar waar zijn we eigenlijk? We blijken door Mitteleuropa te trekken, op reis door onbestemde landschappen ???tot waar het vleugels geeft???, die zelfs een beetje als Conrads onontdekte Afrika aanvoelen. De cowboy-schrijver wordt beschreven, laat zijn handtekening ??? een woekering van geometrische tweedimensionale vlakken ??? achter in het woeste wilde. We trekken door naar verlaten fabriekshallen, junk space, om vervolgens te arriveren in een nieuw thuis, Itali??.

Willy Vlautin geeft ons weer een andere versie van de cowboy. Een minderjarige jongen vlucht van huis met een gestolen truck en paard. Als hij ergens in de uitgestrekte verlatenheid van Amerika???s binnenlanden met motorpech strandt, trekt hij met zijn paard verder, zonder enig besef van doel of richting. Vlautin toont ons de vergeten onderkant van de Amerikaanse maatschappij, een wereld van werkelozen, zowel lusteloos als gewelddadig uit frustratie opzettelijk vergeten te zijn. Onze herontdekking van dit territorium van vergeten ex-pioniers vormt een pijnlijke confrontatie met een Amerika dat zich achter de virtuele, gemediatiseerde werkelijkheid bevindt.

Voorts zijn er andere plekken geboren die juist geschapen zijn om ons het gevoel van identiteit te ontnemen. Denk bijvoorbeeld aan de voortwoekering van luchthavens, stations, shopping malls, casino???s, en ziekenhuizen. Marc Aug?? noemt ze ???non-plaatsen???, die, in plaats van een neutraliserende werking, eerder een vervreemdend effect hebben. In een stuk autobiografische fictie maakt Patrick Bassant de macht van doktoren over de mens, waarbij de aard van het ziekenhuis een belangrijke rol speelt, zichtbaar. De getraumatiseerde, naamloze hoofdpersoon eindigt als Josef K., verdwaald in het labyrintische gangenstelsel van de macht die zich probeert te vermommen als toonbeeld van geordende kennis. Het gevoel van onmacht is pijnlijk overweldigend, terwijl op de achtergrond, onstopbaar, een brave new world verschijnt.
       Blut, de hoofdpersoon in het verhaal van R.A. Basart, beweegt zich in een ander doolhof: de Amsterdamse hoerenbuurt. Hoe goed hij deze ook denkt te kennen, ook voor hem valt er genoeg te herontdekken. Leeftijdloze lilliputters en prostituees die steeds van naam veranderen, benadrukken het anonieme van deze buurt, maar die anonimiteit biedt geen veiligheid. Niemand is ge??nteresseerd in hem, maar men weet hem te vinden, tot hij gedwongen wordt te vluchten.

Wat volgt is een herverkenning van onze wondere wereld in fragmenten. Lees en herschrijf.